Vorige week zondag keek ik naar het NOS journaal dat een item had over een tentoonstelling. Deze tentoonstelling gaat over “foute boeken”. De toon werd al lekker gezet door te stellen dat een Bijbel en een koran naast Mein Kampf in een vitrine liggen. Want de tentoonstelling gaat niet zomaar over boeken die fout zijn. Maar over boeken die vroeger graag werden gelezen en ooit een plaatsje hadden in de klassiekerlijsten der Vaderlandse Literatuur.
Boeken die ooit werden gezien als goed. Nu heb ik nooit iemand uit horen kraaien dat “Mein Kampf” goed was. Sterker, zelfs in zijn eigen tijd werd de auteur al als een zeer slechte schrijver bestempeld. Ik heb het één keer geprobeerd te lezen. Een universitair naslagwerk waarin fragmenten uit Mein Kampf werden begeleid door analyses. En de tekst uit Mein Kampf is zo gortdroog en onsamenhangend dat de universitaire delen makkelijker waren om door te komen.
Uiteraard zijn er nog meer boeken die vroeger goed waren en nu fout. Maar wat maakt dat een boek goed of fout is? In het geval van Mein Kampf is het duidelijk. De schrijver, en latere dictator, was kierewiet en heeft miljoenen mensen de dood ingejaagd. Zijn manifest was het boek. De enige reden dat het een bestseller is geworden is omdat iedereen wilde weten wat er in het koppie van de man met markante snor omging. En ik heb mij ooit laten vertellen dat het verplicht was om in huis te hebben ten tijde van het Derde Rijk.
Dat neemt echter niet weg dat er boeken zijn die niet zijn geschreven door bloeddorstige dictators die ook als fout worden bestempeld. De oudere uitgaven van Sjors en Sjimmie bijvoorbeeld, die ook in het nieuwsitem werden aangehaald. Vanwege de karikatuur die van Sjimmie werd gemaakt (een zwarte, domme jongen) is het boek, dat blijkbaar vroeger door duizenden gelezen is, nu fout.
Ook de klassieker Jip en Janneke ontkomt niet aan de demonisering. Door de bevestigende rollen die worden aangedragen is het boek blijkbaar fout geworden. Want papa rookt een pijp (de schande!) en mama doet het huishouden (rampzalig!)
Het heeft een beetje de sfeer die ik proef bij de krampachtige politieke correctheid die overgewaaid lijkt te zijn uit de Verenigde Staten. Een film die daar met een angstige fluister wordt genoemd is “Song of the South” van Disney. Het verhaalt over een aan lager wal geraakte oude zwarte man die een klein, blank, jongetje probeert te troosten met verhalen en liedjes. Nu lijkt dat onschuldig, maar wie het kijkt denkt al snel dat het gaat over slaven op een plantage. Of in elk geval aan het einde van de negentiende eeuw toen de Amerikanen nog worstelden met de vrijgemaakte slaven.
Het wegdenken, of bestempelen als fout zet naar mijn mening de realiteit opzij. En dat op een ruwe manier die eigenlijk niet zou moeten. Ik zou de onderwerpen uit voorgaande boeken nooit bestempelen als goed. Dat is ook niet mijn bedoeling. Maar Sjors en Sjimmie, of Kuifje in Afrika laten wel zien hoe men vroeger dacht over de zwarte medemens. Natuurlijk is dat niet goed, maar doen of deze boeken en dit hoofdstuk in de geschiedenis niet bestaan heeft is in het beste geval wensdenken. In het ergste geval is het geschiedenisvervalsing.
Het is namelijk wel gebeurt! Blanken hebben zwarten tot slaaf gemaakt. Arabieren hebben blanken en zwarten tot slaaf gemaakt en er zijn in naam van geld, goden en koningen hele volksstammen over de kling gejaagd. En dat ging vaak gepaard met de propaganda uit die tijd die goed praatte wat wij nu bestempelen als fout. Die stelden dat de overwinnaar of de agressor superieur was. De strijdkreet van de Duitsers was niet voor niets: “Gott mit uns!” En we zouden daar, als mensen, van moeten leren en niet afzweren. Leren dat racisme vroeger nog gewoon in kinderboeken stond.
Maar mijn grootste angst is waar wij over tien, twintig, veertig of vele jaren staan. Ik heb ooit een sketch gezien van Kooten en de Bie waar zij door het stof moesten omdat zij ooit racistische kinderliteratuur hebben gelezen. Moet dadelijk half Nederland door de knieën omdat zij in deze tijd, onwetend, iets hebben gelezen wat over een halve eeuw mensen niet meer zint?
Dat zien we dan wel op die tentoonstelling.