Het is bijna vijf mei. De datum waarop wij vieren dat we, als land, vrij zijn. De betekenis is in de loop der jaren opgerekt, maar dit jaar zou het anders zijn. Het is vijfenzeventig jaar geleden dat er een einde kwam aan de bezetting en oorlog in Nederland. Met een pennestreek in hotel de Wereld in Wageningen gaven de Duitse troepen zich over en kon de Nederlandse driekleur weer vrij en onverveerd wapperen in de wind.
Helaas gooit de coronacrisis roet in het eten. De grote feesten zijn er voor dit jaar afgelast. Er zijn geen festivals, kermissen of vrijmarkten. Opgesloten vieren we de vrijheid en waarderen we de vrijheid om te gaan en staan zo mogelijk nog meer. Ik begin helaas steeds meer vraagtekens te zetten bij de uitvoering van het begrip vrijheid.
In het afgelopen jaar kwam Amazon onder vuur te liggen. De internetgigant bood op zijn site Antisemitische boekwerken aan. En een zoektocht verder werd duidelijk dat ook de Nederlandse online winkel Bol boeken verkocht van bedenkelijke aard. Onschuldig aandoende kinderboeken die een sinistere boodschap bevatten. Een boodschap van haat tegen Joden en andere bevolkingsgroepen die in het derde rijk als “untermenschen” werden weggezet.
Walgelijk natuurlijk. En je bent, in mijn ogen, idioot als je zoiets koopt zonder de voorgeschiedenis te kennen. Mij lijkt het als studieobject wel aanvaardbaar. Maar mijns inziens is het niet de juiste lectuur om voor het slapengaan aan je kinderen voor te lezen. Men roept daarom ook op aan Bol dat deze boeken worden verwijderd uit de winkel en een Joodse organisatie ging zelfs zo ver om aangifte te doen.
Maar… hier komt de grote maar. Ik weet niet of ik het daarmee eens ben. Als ik ergens bang voor ben van is het het trekken van grenzen. Aan de ene kant ben ik fel tegen de verkoop van deze boeken. Ze zijn verderfelijk. Wie ze leest als vermaak heeft een serieus probleem in de bovenkamer. Maar als we deze boeken gaan afgrendelen en verkoop verbieden; waar ligt dan de grens?
Er zijn voldoende boeken die een bezwaarlijke boodschap bevatten en aan kunnen zetten tot haat en geweld. Of onderwerpen bevatten die van bedenkelijke aard zijn. Een paar jaar geleden had de Volkskrant een serie genaamd verboden boeken. Boeken die mensen deden stuiteren en de openingstitel was “Lolita”. Het boek, geschreven door Vladimir Nabokov, wordt beschouwd als een klassieker. Maar het onderwerp is natuurlijk duister; een volwassen man die een seksuele relatie aangaat met een twaalfjarig meisje.
Is het verheerlijken van dit onderwerp beter dan “der Gifpilz” of zelfs “Mein Kampf”. Het feit dat het geen politieke ondertoon heeft doet niets af aan het onderwerp. Ik heb in een eerder stukje al “De Duivelsverzen” genoemd. Een boek waardoor moslims te hoop liepen tegen de schrijver Salman Rushdie en een fatwa over hem uitriepen.
Dit zijn al twee boeken die mensen tegen het hoofd stoten, en misschien zelfs in het hart. Moeten we ook oproepen tot een verbod op deze boeken? Ik vind het lastig, en zeg daarom liever: nee.
Een schrijver moet zich niet beperkt mogen voelen in zijn onderwerpen net als een kunstenaar zich niet moet hoeven houden aan gestelde normen. In de Tweede Wereldoorlog was daar de Kultuurkamer voor. Het is een taak van kunstenaars, schrijvers en artiesten om de grenzen op te zoeken en over te gaan. En oproepen tot een verbod, of zelfs een rechtzaak, kan een glijdende schaal veroorzaken. De glijdende schaal waar ik altijd tegen waarschuw. Zoals de SGP die een paar jaar geleden de oproep tot gebed van moskeeën tegen wilde gaan. Ze sneden zichzelf hierbij, bijna, in de vingers omdat dit ook een stilte van kerken zou kunnen betekenen.
De vraag is of je sommige paden moet willen bewandelen. Het mag in eerste instantie het juiste pad lijken. Een verbod op Lolita namens alle misbruikslachtoffers? Het klinkt nobel, maar waarom zouden we daar stoppen. De Koran omdat het een verderfelijk werk zou zijn? De Bijbel omdat de moslims er aanstoot aan nemen. De Thora? De Vanger in het Graan? Lord of the Rings? Welke andere boeken moeten de revue passeren en een ban krijgen tot uiteindelijk iedereen tevreden is? Het juiste pad kan uitkomen op een plek die waar je niet wezen wil. En met een beetje pech is er geen weg terug en dan leven we enkel voor een vrijheid die de happy few willen.
Ben ik tegen de verfoeide Naziboeken? Ja, zeer zeker. Maar ik ben tegen een verbod. Natuurlijk moet vrijheid worden afgebakend om mensen niet, te veel, tegen het hoofd te stoten. Maar wat is vrijheid als die niet absoluut is?