“No one would have believed in the last years of the nineteenth century that this world was being watched keenly and closely by intelligences greater than man's and yet as mortal as his own; that as men busied themselves about their various concerns they were scrutinised and studied, perhaps almost as narrowly as a man with a microscope might scrutinise the transient creatures that swarm and multiply in a drop of water. With infinite complacency men went to and fro over this globe about their little affairs, serene in their assurance of their empire over matter. It is possible that the infusoria under the microscope do the same. No one gave a thought to the older worlds of space as sources of human danger, or thought of them only to dismiss the idea of life upon them as impossible or improbable. It is curious to recall some of the mental habits of those departed days. At most terrestrial men fancied there might be other men upon Mars, perhaps inferior to themselves and ready to welcome a missionary enterprise. Yet across the gulf of space, minds that are to our minds as ours are to those of the beasts that perish, intellects vast and cool and unsympathetic, regarded this earth with envious eyes, and slowly and surely drew their plans against us.”
Zo begint het verhaal van War of the Worlds. Het bekende boek van H.G. Wells over een invasie van Marsbewoners op aarde. Een van de bekendste bewerkingen van dit boek is een hoorspel dat werd uitgezonden op de radio. Volgens de overlevering renden mensen gillend de straat op omdat ze de “nieuwsberichten” over een invasie serieus namen. Maar er zijn ook films, series, spellen en strips gemaakt van het verhaal. In de jaren zeventig werd het verhaal in muziek gegoten door Jeff Wayne.
Ondersteund door een orkest en funky jaren-zeventig gitaren (en niet vergeten de spookachtige “ullaaa” van de Marsbewoners) wordt het verhaal van een jonge journalist vertelt die de invasie meemaakt. Het openingsnummer, "The Eve of the War" en "Forever Autumn" zijn vaste waarden in verschillende toplijsten. Al dan niet vergezeld door "Thunder Child". The Eve of the War (letterlijk: de vooravond van de oorlog) is ook op bevrijdingsfestivals een graag gespeeld nummer.
Het verhaal gaat niet enkel over de invasie van de marsbewoners, maar ook over de wil van de mens om te overleven en voort te bestaan. Uiteindelijk mislukt de invasie van de Marsbewoners omdat ze niet opgewassen waren tegen de bacteriën op de aarde. Maar tussen het moment dat de invasie startte en de "overwinning" gevierd werd speelde zich een heel scala aan menselijk leed af. De invasie werd in eerste instantie niet serieus genomen en zelfs weggewuifd. En nadat de eerste ruimtevaartuigen waren geland ging het leven door alsof er niets aan de hand was. De verteller verbaasd zich daarover nog wel het meest.
Het leven ging door tot de werkelijke aanval plaatsvond. En pas toen de wapens van de mensen niet opgewassen bleken tegen de driepotige tanks van de invasietroepen kwam een vluchtelingenstroom op gang. Wilde paniek dreef mensen naar de kust waar ze hopelijk een boot konden krijgen om veilig te zijn op zee.
Ik probeer controversiële onderwerpen in mijn zaterdagstukjes uit de weg te gaan. Het nadeel is dat alles tegenwoordig controversieel is. Maar bij het zien van het leed dat de mensen in Oekraïne wordt aangedaan kan ik controverse even niet uit de weg gaan. De paralellen met de War of the Worlds zijn duidelijk. Niemand voelde aankomen dat de betrekkelijke rust op het Europese continent tot een einde zou komen.
Af en toe was er natuurlijk een terrorist die zich niet in kon houden. Een separatistische beweging of een opstand van een bevolkingsgroep. Maar een werkelijke oorlog tussen staten? Tussen naties en landen? Dat was iets uit films en games. Een potje Risk op een druilerige zondag. Als staten elkaar al in de haren vlogen dan gebeurde dat letterlijk achter de schermen. Hackers en whizzkids aan de knoppen van supercomputers. Code tegen code in de hoop elkaars code te kraken. De essentiële systemen van een staatsbank of energiecentrale binnen te dringen.
De verzameling troepen aan de andere kant van de grens was niets meer dan een Woodstock zonder drugs. De hippies zouden even luisteren naar muziek en daarna weer huiswaarts keren. En wie anders geloofde of anders riep was een paniekzaaier. Die laatste groep bleek aan het langste, en jammerlijke, eind te trekken toen de bommen werkelijk vielen.
In retoriek is oorlog altijd mooi te verkopen. Net als verzekeringsagenten, banken en beleggers is er voor oorlogshitsers een keur aan woorden om niet te zeggen wat er wordt bedoeld. Politionele acties, vredesmissies, humanitaire missies. Maar de uitkomst is altijd hetzelfde. Geweld. En als de menselijke diersoort ergens goed in is dan is het elkaar uitmoorden en zoveel mogelijk leed veroorzaken om iets te noemen dat het woord overwinning waard is.
Door de huidige technologie krijgen we de oorlog bijna letterlijk in het gezicht geworpen. Van een kort radio- of krantenbericht is de oorlog noe toe te voeren tot een scherm in onze broekzak. Het stof van gebombardeerde gebouwen grijs opwellend, het bloed van burgers en soldaten eender rood en in 4K gepresenteerd. Gefilmd op een kleine twee of drie uur vliegen van Schiphol. Praktisch om de hoek. Het bewijs dat de enige winnaar van oorlog de dood zelf is die kraait van plezier bij het vele werk dat hij mag verrichten in naam van het menselijk geweld.
Als tegenhanger zijn er ook de beelden van hoop. Mensen die geweldloos protesteren in weerwil van al het geweld. Mensen die op de vlucht slaan. Maar ook het beeld van een klein meisje dat in haar eigen taal "let it go" van de Disneyfilm Frozen zingt ten overstaan van een gevulde schuilkelder. Voor haar een herinnering aan een tijd die niet meer is. En iets wat veel hoopvoller klinkt dan de vooravond van de oorlog van War of the Worlds.
Hopelijk is oorlog dadelijk niets meer dan een spelletje Risk op een druilerige zondagmiddag. En kan het meisje op zo'n dag -wanneer de koude druppels tegen de ramen slaan- blootsvoets gekleed in een pyjama op de bank, veilig in haar eigen huis weer naar haar favoriete film kijken.