Het is vandaag vijf mei, bevrijdingsdag. De dag waarop in 1945 de laatste oorlog op Nederlandse bodem ten einde kwam. Volgens de reclames, slogans en allerhande organisaties die zich bezighouden met feesten en festivals moeten we vieren dat we vrij zijn. Ik vind het zonder meer normaal dat we in vrijheid leven en mogen doen en laten wat we denken en wat we willen. Maar steeds meer, en vaker, dringt zich bij mij de vraag op; zijn we werkelijk vrij?
In de filmserie the Matrix wordt verhaald over een wereld waar mensen in opgesloten zitten. De wereld is eigenlijk nep en we leven in een door robots en computers gemaakte en geregeerde wereld. Onze werkelijke lichamen genereren elektriciteit om deze machines van stroom te voorzien. Af en toe weten mensen te ontsnappen uit deze Matrix en zijn ze dus vrij. Vrij om het gevecht aan te gaan tegen de onderdrukkers van de mensheid. Maar de mensen in de Matrix zelf hebben niet door dat ze niet vrij zijn. Kan het niet zo zijn dat wij in die illusie leven?
In hoeverre ben je vrij als de keuze aan jou wordt gegeven? De keuze die jij enkel wil maken omdat men weet dat jij die keuze wil maken? Er zijn twee manieren waarop je dit verhaal kunt lezen, via Facebook, of via een site die wordt ondersteund door Google. En met elke klik weten deze bedrijven meer van je. Wanneer ik zoek naar een vakantie, of een nieuwe computer wordt ik dagenlang achtervolgd door advertenties waar de palmen groen, de stranden wit en de computers snel zijn. Negen van de tien keer weet Google al wat ik wil vragen en Facebook weet ongeveer wat ik leuk vind.
Is het dan een werkelijke vrijheid als de antwoorden die ik zoek op mijn vragen meteen de antwoorden zijn die ik eigenlijk wil weten? En ben je als individu nog wel vrij maar bovendien onafhankelijk in deze wereld? Laatst pakte ik een theezakje met de vraag: “kun je een dag zonder telefoon?” Natuurlijk moet ik hierop, als mens, ja beantwoorden. Natuurlijk kan ik een dag zonder telefoon, een week als het moet. Een maand. Maar eigenlijk is het antwoord nee. Want mijn telefoon is een vervanging voor een hoop oude gebruiken en dingen. Het is mijn agenda, het is mijn verkeersinformatie, mijn wekker, bankafschrift, jukebox, horloge, encyclopedie, stappenteller, afstandsbediening en grootste bron van gefilterde en ongefilterde informatie.
Maar alles wat ik doe is ook meteen informatie voor de grote techbedrijven die mijn telefoon draaiende houden. Je bent inderdaad vrij te zoeken wat je wilt. Niet om te vinden wat je wilt, want dat wordt strikt in de gaten gehouden. En alles wat je hebt gevonden wordt onthouden om je de volgende keer beter van dienst te kunnen zijn. Is de claim. 1984 is er niets bij.
Gelukkig kunnen de bedrijven ook wel eens fouten maken. Toen ik laatst mijn zaterdagstukje plaatste kreeg ik van Facebook een melding dat het spam betrof. Ik moest dit, vrij onschuldige stukje, opgeven ter inzage om aan te tonen dat het werkelijk geen spam was. En dat stelt mij een beetje gerust; want als Facebook werkelijk alles van mij had geweten had het ook geweten dat ik niets van spam moet hebben. Zoals de Nigeriaanse prins inmiddels wel weet.